Het digitaal centralebankgeld van DNB

De Nederlandsche Bank (DNB) bracht vorige week het rapport Digitaal centralebankgeld uit, waarin het de mogelijkheden van een digitale valuta uitgegeven door de centrale bank analyseert. Het rapport beoogt een digitale valuta die in veel opzichten sterk verschilt met bitcoin: het is niet decentraal, niet oncensureerbaar, niet schaars en gebruikt waarschijnlijk geen blockchain. Wat is het dan wel?

Central Bank Digital Currencies (CBDC), of digitaal centralebankgeld zoals De Nederlandsche Bank (DNB) het noemt, zijn de laatste tijd een hot topic. Het idee is geïnspireerd door het succes van bitcoin en werd initieel weinig serieus genomen, tot Facebook haar eigen digitale valuta Libra aankondigde. Sindsdien lijkt het onderwerp nadrukkelijker op de radar van centrale banken wereldwijd. Zo ook bij de Nederlandsche Bank (DNB), dat in een recent rapport haar visie op de mogelijkheden van digitaal centralebankgeld geeft.

Geen cryptovaluta

Die visie wijkt nogal af van wat men gewoonlijk onder een cryptovaluta verstaat; daar heeft het eigenlijk weinig mee te maken. Anders dan bitcoin is het centralebankgeld van DNB niet decentraal, maar centraal beheerd door DNB. Het is daardoor ook niet oncensureerbaar. Omdat er geen sprake is van een decentraal netwerk is er ook geen behoefte aan een blockchain als veiligheidsmechanisme. Er zijn dus ook geen miners. Het zou prima gewoon een database kunnen zijn.

Privacy zou het wel bieden, maar anonimiteit niet en bevoegde instanties kunnen indien nodig alle belangrijke gegevens inzien. Het monetair beleid wordt bepaald door DNB, dat via rente en limieten de hoeveelheid digitaal centralebankgeld in omloop zou beïnvloeden. Centraal bankgeld is dan ook net zo schaars als DNB beslist dat het is. Alles berust op vertrouwen in de centrale bank, zoals ook DNB aangeeft.

"Een keuze voor CBDC veronderstelt dat de centrale bank wordt vertrouwd, daarom kiezen we voor een ontwerpvoorbeeld met een centraal consensusmechanisme. DLT is van grote waarde als er geen centrale partij in een systeem is die door alle deelnemers voldoende wordt vertrouwd om de transactiegeschiedenis accuraat bij te houden. " - Rapport Digitaal centralebankgeld, DNB

Het ontwerp lijkt voorbij te gaan aan veel van de innovaties van bitcoin. Wat resteert is een gecentraliseerd systeem dat waarschijnlijk op basis van accounts en persoonsgegevens zou werken, en conceptueel vergelijkbaar is met het oude bankensysteem. Alleen dan met smart contracts functionaliteit en met DNB als mogelijke dienstverlener.

Waarin het fundamenteel verschilt met het traditionele bankenstelsel is dat digitaal centralebankgeld een vorm van chartaal en publiek geld zou zijn, in plaats van giraal en privaat geld. Het zijn dus 'echte' euro's die niet alleen als tegoeden op de balans van een bank bestaan. In die zin heeft het een monetaire eigenschap die cash geld ook heeft.

Economische onzekerheid

In tijden van economische onzekerheid en crises neemt de vraag naar publiek chartaal geld vaak toe, stelt DNB. Daarmee lijken ze te doelen op mensen die vanwege financiële onzekerheid geneigd zijn om hun girale geld van de bank te willen opnemen. Digitaal centralebankgeld zou volgens DNB aan die vraag kunnen voldoen.

"Ook in de huidige tijd blijft de inwisselbaarheid van publiek chartaal geld en privaat giraal geld van belang, vooral tijdens perioden van onzekerheid, zoals oorlog en financiële crisis. De vraag naar veilig publiek geld neemt nog steeds toe tijdens perioden van onzekerheid, vanuit het voorzorgsmotief." - Rapport Digitaal centralebankgeld, DNB

Toch moet het die rol niet ál te goed vervullen. Volgens DNB is digitaal centralebankgeld namelijk ook een risico, omdat het relatief veilige centralebankgeld wel eens te populair kan worden en een bankrun zou kunnen versnellen. Verschillende beheersmaatregelen zouden daarom toegepast kunnen worden om te voorkomen dat digitaal centralebankgeld een te grote rol inneemt.

"Het bestaan van een veilige publieke vorm van geld draagt bij aan het vertrouwen in het financiële stelsel (paragraaf 3.2). Deze substitutie kan tijdens een financiële crisis echter ook te snel gaan, waardoor banken hun financiering zien wegstromen verliezen en stabiliteitsrisico's toenemen. Dit effect speelt ook bij contant geld, maar met CBDC zou die substitutie sneller kunnen gaan, omdat de fysieke restricties van opname en het bewaren van contant geld ontbreken. Dit is nog een reden om beheersmaatregelen vooraf in het ontwerp van CBDC in te bouwen." - Rapport Digitaal centralebankgeld, DNB

DNB schetst daarbij een voorbeeld dat uitgaat van een basishoeveelheid digitaal centralebankgeld van €1000 tot €7000 per hoofd van de bevolking; genoeg om een maand van te leven plus een beetje. Daarboven zou via verschillende tranches een steeds hogere rente kunnen gelden om het bezit van grotere bedragen te ontmoedigen of er zouden limieten kunnen zijn op de hoeveelheid digitaal centralebankgeld die mensen mogen hebben.

Er lijkt iets tegenstrijdigs in te schuilen: tijdens economische onzekerheid is centralebankgeld bedoeld om mensen een alternatief te bieden, maar daarin mag het niet te succesvol zijn. Desondanks dient het wel als back-up en economisch vangnet in het geval het bankenstelsel geheel faalt of ontwricht raakt, zodat iedereen toch nog een beetje 'echt geld' kan krijgen om een maand te overbruggen. Dan is het Deposito Garantie Stelsel (DGS) dat de tegoeden van burgers bij commerciële banken garandeert misschien ook niet meer nodig, beargumenteert DNB, want het digitaal centralebankgeld is dan gegarandeerd.

Een publiek alternatief soort geld

Met de herinnering aan omvallende banken tijdens de financiële crisis in 2008 nog vers in het geheugen kan het geen kwaad om na te denken over alternatieven. Nieuwe digitale valuta's van techbedrijven leveren bij velen bovendien vraagstukken op met betrekking tot privacy en betrouwbaarheid. Vanuit dat kader bezien is een digitale valuta van een centrale bank voor sommige mensen wellicht een betrouwbaarder alternatief.

Toch lost het andere grote problemen niet op. De zorgen over het financiële stelsel zijn immers breder en betreffen meer dan alleen de commerciële bankensector. Digitaal centralebankgeld beschermt burgers bijvoorbeeld niet tegen de negatieve effecten van inflatie als gevolg van geldschepping. Een digitale euro is immers nog altijd een euro en de centrale bank bepaalt wanneer de geldvoorraad groeit of krimpt. Dat kan soms heel hard gaan. Met een digitale euro is geldschepping misschien zelfs makkelijker en goedkoper dan het al was. En hoewel digitaal centralebankgeld grensoverschrijdende betalingen en financiële inclusiviteit beoogt, is het de vraag of een regionale digitale valuta dat überhaupt kan waarmaken.

Dat is anders dan bij bitcoin, waarbij het monetaire beleid op basis van schaarste werkt en er geen centrale partij is om te vertrouwen. Er zullen nooit meer dan 21 miljoen bitcoins zijn en vanwege decentralisatie is niemand bij machte om daar iets aan te doen. Dat is één van de unieke waarde-eigenschappen van bitcoin en waarom bitcoin volgens sommigen een beter soort geld is. Dankzij de decentrale aard is bitcoin bovendien wél grensoverschrijdend en biedt het financiële inclusie vanuit een basis van financiële soevereiniteit, want iedereen ter wereld kan meedoen en niemand wordt gecensureerd. Het netwerk is namelijk van niemand en daarom een publiek goed.

Een écht publiek en alternatief soort geld, dat is er eigenlijk dus al. We noemen het bitcoin.