Bitcoin als censuurbestendig geld voor activisten en protestgroepen

Van feministische organisaties in Nigeria en Afghaanse activisten, tot NGO's in Wit-Rusland's en het Canadese truckersprotest - overal ter wereld ontdekken protestgroepen de kracht van bitcoin als politiek neutraal en censuurbestendig geld.

Bitcoin is een decentraal netwerk zonder centrale autoriteit. Geen enkele partij kan eigenhandig aan de knoppen draaien. Daardoor is het monetair beleid onveranderlijk, maar ook is niemand erdoor in staat om gebruikers en transacties te blokkeren of fondsen te confisqueren. Bitcoin heeft vanwege de decentrale aard de zeldzame eigenschappen dat het politiek neutraal en censuurbestendig geld is.

De meeste mensen hebben gelukkig niet vaak met financiële censuur te maken, want het is een uiterst zware sanctie. Financiële censuur kan betekenen dat dienstverlening wordt gestaakt, geld geconfisqueerd wordt, rekeningen bevroren worden of transacties geblokkeerd. Zonder betaalmogelijkheid kan je geen voedsel of goederen kopen, geen huur of rekeningen betalen en geen campagne of protesten voeren.

Het is een modern soort ballingschap, in principe bedoeld voor criminele of terroristische organisaties en nationale bedreigingen. Overheden zetten het echter ook steeds vaker in tegen activisten en politieke tegenstanders. Over de hele wereld ontdekken allerlei protestgroepen dan ook - al dan niet noodgedwongen - de kracht van bitcoin als politiek neutraal en censuurbestendig geld.

Afghanistan

In Afghanistan zette de non-profitorganisatie Code to Inspire zich in om jonge Afghaanse meisjes programmeerles te geven. Sinds de overname van het land door de Taliban geeft de organisatie nog altijd les, vooral virtueel, maar hongersnood bleek in toenemende mate een groter probleem dan gebrek aan scholing. Tegenwoordig richt de organisatie zich daarom vooral op het bieden van voedselhulp.

Fereshteh Forough van Code to Inspire zocht naar manieren om geld naar noodlijdende studenten te sturen. Vanwege opgelegde sancties weigerden banken echter medewerking. Veel studenten gaven bovendien aan dat lokale bankfilialen waren gesloten of dat er limieten of andere beperkingen golden.

Ze vond in cryptovaluta een alternatieve methode om het noodgeld bij de meisjes te krijgen. Forough stuurt het geld op via een stablecoin en in Afghanistan wisselen de meisjes het bedrag bij een lokale exchange om naar de lokale valuta. "We hebben een veilige manier gecreëerd waarop onze meisjes hun crypto kunnen omwisselen en hun uitgaven kunnen bekostigen, zodat ze medische kosten en voedsel, en alles wat nodig is, kunnen betalen", vertelt Forough tegen The Intercept.

"Ik kan het nog steeds niet geloven dat ik geld kon ontvangen op zo'n transparante manier, zonder de angst dat het op de één of andere manier werd geconfisqueerd", zei de geanonimiseerde T.N., een 21-jarige student uit Herat.

Canada

Op dit moment is er veel gaande in Canada. In reactie op het truckersprotest riep de overheid de noodtoestand uit en met de extra bevoegdheden pasten ze financiële censuur toe om het protest een halt toe te roepen. Rekeningen van protestanten werden bevroren en fondsenwerving via donatiewebsites werd geblokkeerd. Protesterende truckers riskeren ook dat verzekeringen worden opgezegd.

Kort nadat reguliere donatiewebsites de dienstverlening staakten vonden de truckers in bitcoin een alternatieve manier om fondsen te werven. Er kwam in korte tijd zo'n 21 BTC aan donaties binnen, ter waarde van ongeveer €700.000 euro.

Mogelijk staan die bitcoins nu wel op een sanctielijst, want de Canadese overheid identificeerde 34 wallets en verplichtte exchanges om transacties van en naar de wallets te blokkeren. Naar verluidt worden de opgehaalde fondsen nu via rechtstreekse peer to peer transacties gedistribueerd.

Nigeria

In Nigeria groeide de weerstand tegen het buitensporige politiegeweld van de politie-eenheid Special Anti-Robbery Squad (SARS). De SARS-eenheid werd beschuldigd van onterechte controles, afpersing, berovingen, martelingen en zelfs buitenrechtelijke executies. In oktober 2020 trokken Nigerianen massaal de straat om te protesteren onder de noemer #EndSARS.

Om de protesten de kop in te drukken werd al snel financiële censuur toegepast. De bankrekeningen van the Feminist Coalition, één van de organisatoren van de protesten, werden bevroren en de fondsenwerving via een donatiewebsite werd geblokkeerd.

The Human Rights Foundation hielp the Feminist Coalition echter met het opzetten van een eigen BTCPay server, waarna de organisatie ruim €150.000 aan bitcoindonaties ontving. The Feminist Coalition financierde er 128 protesten mee en heeft de fondsenwerving uiteindelijk gestaakt toen de SARS-eenheid werd opgeheven.

Rusland

De activist Alexej Navalny is in Rusland de meest uitgesproken politieke tegenstander van president Poetin. Al jaren voert hij oppositie en in het verleden zou hij zich kandidaat stellen voor het presidentschap, maar daar stak de Russische regering een stokje voor.

Navalny werd in de loop der jaren meermaals gearresteerd en de Russische overheid wees zijn non-profit organisatie The Anti-Corruption Foundation aan als extremistische groepering. In 2020 werd Navalny overgevlogen naar een ziekenhuis in Berlijn vanwege vergiftiging met een zenuwgas. Volgens Navalny waren Russische inlichtingendiensten ervoor verantwoordelijk. Bij zijn terugkomst in Rusland werd Navalny direct gearresteerd en op dit moment zit hij een twee en een half jaar durende celstraf uit in één van de strengste Russische gevangenissen.

Het is illegaal om aan 'extremistische groeperingen' te doneren. Doneren via traditionele wegen is daardoor praktisch onmogelijk. Leonid Volkov, één van Navalny's bondgenoten, wees erop dat het desondanks uitermate belangrijk is om toch door te gaan met fondsenwerving, maar dat donateurs daarbij wel beschermd moeten worden.

"Het is op dit moment niet zo makkelijk - de geldstromen binnen het Russische bankenstelsel zijn zo helder en transparant voor de Russische staat, en daarom moeten jullie en ik daar weg van blijven", zei Volkov tegen zijn volgers op social media. "Aangezien de staat ons de simpele en begrijpelijke donatiesmethodes ontzegd, betekent het dat we elkaar geduldig het gebruik van cryptovaluta moeten uitleggen, en we zullen het onszelf aanleren."

Wit-Rusland

Na de verkiezingen in Wit-Rusland in 2020 brak veel onrust uit. Loekasjenko, soms 'Europa's laatste dictator' genoemd, claimde de overwinning, maar een deel van de bevolking vertrouwde de verkiezingsuitslag niet en ging in protest de straat op.

De overheid trad hard op. Er volgden duizenden arrestaties en honderden mensen zouden zijn gemarteld. Journalisten, politieke tegenstanders en activisten werden opgesloten en honderden non-profits en NGO's werden door overheidsingrijpen opgeheven.

De Bysol Foundation wist echter wel te overleven. Bysol is een NGO gericht op het helpen van politieke gevangenen, activisten en stakende arbeiders. De overheid bestempelde Bysol daarom als extremistische organisatie en alle traditionele financiële middelen werden geblokkeerd.

De organisatie vond in cryptovaluta - vermoedelijk bitcoin - een alternatieve manier van fondsenwerving en distributie. "Cryptovaluta bleek veiliger dan andere manieren om geld het land in te krijgen. De overheid heeft alle klassieke manieren om geld het land in te krijgen geblokkeerd, dus we moesten een alternatief vinden", legt Andrey Strizhak van Bysol uit tegen Euronews.

Bysol zou in 2020 €2,9 miljoen aan fondsen hebben gedistribueerd om meer dan 300 families en politieke gevangenen te steunen.

Wikileaks

Wikileaks ontdekte bitcoin jaren geleden al. De klokkenluiders-organisatie publiceerde geheime en controversiële documenten, waarna banken en financiële dienstverleners de dienstverlening staakten. Fondsenwerving was erdoor praktisch onmogelijk - behalve met bitcoin.

In juni 2011 begon Wikileaks met het accepteren van bitcoindonaties en drie jaar lang was het de voornaamste manier van fondsenwerving. In die periode publiceerde Wikileaks onder andere documenten over Guantanamo Bay, Stratfor, Syrië en over misstanden bij surveillancebedrijven. Ook hielp Wikileaks in deze periode de klokkenluider Edward Snowden uit Hong Kong te ontsnappen.

Satoshi Nakamoto was destijds niet enthousiast over de omarming van bitcoin door Wikileaks. "Het zou fijn zijn om deze aandacht in een andere context te krijgen", schreef Satoshi bezorgd, "WikiLeaks heeft tegen het wespennest geschopt, en de zwerm komt onze kant op".

Reddingsboei

Bitcoin is een open, decentraal en politiek neutraal netwerkprotocol, dat voor iedereen een gelijk speelveld biedt. In het westen beschouwt men het vooral als speculatief middel of als hedge tegen inflatie, terwijl men in andere landen de voordelen ziet van financiële inclusie en goedkopere internationale overboekingen. Voor mensenrechtenorganisaties en activisten is het soms echter een overlevingsmiddel - een laatste strohalm om zich aan vast te klampen.

"Of ze het nu weten of niet, mensen die bitcoin kopen sterken daarmee een middel dat mensenrechten beschermt", zegt Alex Gladstein van The Human Rights Foundation, "Voor miljoenen mensen wereldwijd, is het een ontsnappingsluik uit tirannie - niets minder dan vrijheidsgeld."

De keerzijde van de coin

Het mes snijdt echter aan twee kanten: ook criminelen en terreurorganisaties kunnen om vergelijkbare redenen interesse hebben in bitcoin. Het netwerk is voor iedereen toegankelijk, dus ook voor hen. Een beetje zoals het internet dat ook is.

Toch levert het stof tot nadenken op. Moeten we omwille van de risico's de poortwachters nog meer sterken en de surveillance nog verder uitbreiden, of verliezen we daar misschien ook iets mee? Peter Van Valkenburgh, Director of Research bij Coin Center, sprak tijdens een hoorzitting van de Amerikaanse Subcommittee on Oversight and Investigation over de kwestie.

"Voor iedere transactie die wij graag geblokkeerd zouden willen zien, is er een andere transactie waarvan we zouden moeten vieren dat het een opstopbare is", zei Van Valkenburgh.

"Ja, er zijn criminelen die betalingen via het bitcoinnetwerk doen omdat ze via de banken niet kunnen bankieren. Er zijn óók pro-democratie activisten in Wit-Rusland en anti-politiegeweld protestanten in Nigeria die donaties via het bitcoinnetwerk ontvangen, omdat ze via lokale banken niet kunnen bankieren", aldus Van Valkenburgh. Volgens hem zijn we als maatschappij op een beslismoment aangekomen.

Boven: Peter van Valkenburgh bij de Subcommittee on Oversight and Investigation

Zou wetenschappelijke kennis vrij beschikbaar moeten zijn? De website Sci-Hub denkt van wel en biedt daarom ruim 80 miljoen onderzoekspublicaties ondanks copyrightschendingen gratis aan. De site wordt daarom geweerd door financiële instellingen, maar ontvangt wel donaties in bitcoin.