De centrale bank heeft onbeperkt geld beschikbaar, maar wat betekent dat voor jou?

Er zijn duizenden miljarden nodig om de de economie te redden, maar waar komen die vandaan? "De Europese Centrale bank kan niet failliet gaan of zonder geld komen te zitten", zei voorzitter Christine Lagarde onlangs. In de VS bleek de Amerikaanse centrale bank eerder dit jaar ook al een "oneindige hoeveelheid geld" te hebben. Als je Bitcoin wil begrijpen, moet je eigenlijk eerst weten wat er mis is met het huidige geldsysteem.

Geld in onbeperkte hoeveelheden. Gek eigenlijk, of niet? Normaal gesproken vliegen politici elkaar al om een paar miljoen in de haren, maar de Europese Centrale Bank (ECB) zegt dat ze onbeperkt geld beschikbaar hebben.

Dit jaar toverde de ECB al €1350 miljard euro uit de hoge hoed. Dat is waarschijnlijk nog lang niet genoeg en mogelijk komt er nog zo'n €800 miljard bij. En misschien nog meer. In de Verenigde Staten werd een reddingspakket van $2000 miljard dollar beschikbaar gemaakt en er wordt nu gesproken over nog eens $1000 tot $2000 miljard dollar. Neil Kashkari van de Amerikaanse centrale bank gaf eerder dit jaar ook aan dat ze over 'oneindig veel geld' beschikken.

Magie. Zo lijkt het tenminste, want al die miljarden zaten niet ergens ongebruikt in een spaarpotje 'voor het geval dat'. Het is nieuw geld dat, als magie, met een druk op de knop erbij wordt getoverd.

Dat lijkt handig, maar het roept ook vragen op. Als ze zomaar duizenden onbeperkte miljarden uit het niets kunnen toveren, waarom lossen we daar dan eigenlijk niet álle grote problemen in de wereld mee op?
Armoede, honger, het klimaat - enzovoorts. En waarom betalen we überhaupt belasting? Kunnen ze niet gewoon nog een paar miljard erbij toveren en daar de ambtenaren mee betalen?

Fiat geld

Het is raar, maar toch waar. Vroeger was geld gekoppeld aan een goudstandaard, wat betekende dat er voor iedere hoeveelheid geld een beetje goud in de kluis van de centrale bank lag. De inwisselbaarheid van geld voor goud gaf zekerheden en het beperkte de hoeveelheid geld die een centrale bank kon creëren tot de hoeveelheid goud waarover het beschikte.

Sinds het loslaten van de goudstandaard geldt die beperking niet meer. Sindsdien wordt het geld nergens meer door gedekt behalve door vertrouwen. Fiat geld of fiduciar geld noemt men dat ook wel. Centrale banken kunnen erdoor in principe zoveel geld in omloop brengen als ze noodzakelijk achten.

Geldschepping

Een centrale bank kan dus niet failliet gaan, want het kan altijd nog meer geld creëren om alle rekeningen te betalen. In principe in onbeperkte hoeveelheden, hoewel er meestal regels zijn om te voorkomen dat het uit de hand loopt.

Geldschepping, of monetaire inflatie, is namelijk controversieel en niet zonder risico. Omdat geld nergens meer door gedekt is werken geldmarkten net als andere markten op basis van vraag en aanbod. Als de geldvoorraad van een valuta groeit en er daardoor meer aanbod op de markt komt kan de koers erdoor dalen. Het geld wordt dan minder waard.

Vaak gebeurt dat geleidelijk en lijkt het voor de meeste mensen net alsof alles langzaam duurder wordt, maar eigenlijk vindt er geldontwaarding plaats. Men spreekt dan ook over prijsinflatie.

Wanneer een centrale bank geld schept kan het daarmee schuldbewijzen opkopen van de overheid. Zo kan de overheid allerlei overheidsinitiatieven financieren en neemt de circulerende geldhoeveelheid toe, net als de schuldenberg en de rente die we erover betalen. Via inflatie daalt vervolgens de bestedingskracht van het bestaande geld in handen van burgers.

Met geldschepping ontstaat dus wel nieuw geld, maar de waarde die het vertegenwoordigt wordt eigenlijk via een omweg ontrokken uit het geld van het volk.

Verslavend

Geldschepping dient in principe niet lichtzinnig toegepast te worden, maar dat blijkt in de praktijk niet eenvoudig. Er zijn immers altijd dringende zaken en overheden komen altijd geld tekort.

Normaal gesproken bekostigen overheden uitgaven vanuit belastinginkomsten, maar politici die bittere medicijnen als belastingverhoging of zuinigheid verkopen maken zich bij kiezers niet populair. Via het veel ondoorzichtigere proces van geldschepping kan de geldkraan alsnog open en aangezien de meeste mensen niet bewust zijn van de economische effecten is men over het algemeen blij dat er iets gebeurt.

Dat het voor ons als maatschappij een soort welvaartsherverdelende sigaar uit eigen doos is, daar heeft men het nauwelijks over en vanaf de volgende verkiezingsperiode is het sowieso iemand anders zijn probleem.

Bovendien gaat het vaak immers over belangrijke zaken. Meer geld voor zorg, onderwijs, ouderen, ontwikkelingshulp en tegen armoede en criminaliteit - bijna iedereen wil dat in principe wel. En om het klimaat te redden, om de COVID-crisis gedupeerden te helpen en soms is er ook geld nodig in het geval van rampspoed of oorlog. Er is overal altijd meer geld nodig, nooit minder en het is allemáál belangrijk.

Daarin schuilt ook het gevaar: de macht om geld te scheppen is zó verleidelijk, dat we onszelf er niet van kunnen weerhouden het te gebruiken. Het werkt verslavend en we hebben steeds meer nodig. En net als iedere verslaving is ook dit geen gezonde.

De keerzijde van geldschepping

Gratis geld bestaat namelijk niet. Of zoals de econoom Milton Friedman wel eens zei: 'There is no such thing as a free lunch'. Linksom of rechtsom is er altijd iemand die voor de kosten opdraait. Je kan wel geld scheppen, maar je creëert er geen nieuwe waarde mee. Die verplaatst zich alleen maar via een soort waterbed-effect van ene groep mensen naar de andere groep. Grotendeels buiten het democratische stemproces om.

Soms gaat dat goed, maar vaak is het inefficiënt. En soms leidt het tot situaties waarbij banken, vliegtuigmaatschappijen of andere grote bedrijven vele miljarden ontvangen omdat ze 'too big to fail' zijn, niet betaald vanuit belastingen maar bekostigd met de welvaart die op ontransparante wijze via inflatie is onttrokken uit jouw euro's.

Geldschepping heeft nog een duistere zijde: zo worden ook oorlogen gefinancierd. Daar hebben overheden over het algemeen immers ook geen spaarpotje van een paar honderd miljard voor. Niet toevallig stapten veel landen in 1914 tijdens de Eerste Wereldoorlog van de goudstandaard af en niet voor niets koppelde Nixon in 1971, ten tijde van de Vietnam-oorlog, eenzijdig de dollar los van de goudstandaard.

Sindsdien is de dollar niet meer gedekt door goud, maar spreekt men wel soms over een 'petrodollar' en vinden de meeste oorlogen in het Midden-Oosten plaats. Geldschepping is ook hoe dictators aan de macht blijven, omdat ze ermee eindeloos hun troepen kunnen doorbetalen ondanks dat het land in puin ligt.

De kloof tussen rijk en arm

Ondertussen kost in Nederland een koffie inmiddels €6 euro en een huis in Amsterdam een half miljoen. Dat laatste komt vooral omdat mensen die het spelletje door hebben hun welvaart in alles behalve geld bewaren: huizen, aandelen, goud, kunst. En tegenwoordig ook bitcoin. Eigenlijk alles waarvan de voorraad beperkt is, waardoor het waarde behoudt vergeleken met het continu devaluerende geld. Zelfs in het gunstigste geval hebben centrale banken namelijk het streven om het geld jaarlijks met 2% te ontwaarden.

Boven: Interview met Charlie Munger, Warren Buffett en Bill Gates. Zelfs de allerrijksten zijn het erover eens: geldschepping maakt de rijken alleen maar rijker.

De huizenprijzen en aandelenkoersen zijn dus niet alleen steeds hoger omdat het geld minder waard is, maar ook omdat men het als economische vluchthaven gebruikt om aan de effecten van inflatie te ontsnappen. Veel van het nieuw gecreëerde geld vloeit er dan ook regelrecht heen. Daardoor ontstonden prijzenbubbels en werd iedereen met bezittingen slapend rijk. Wist je bijvoorbeeld dat het doorsnee vermogen van Nederlandse huishoudens vorig jaar met ruim 30% toenam, omdat de huizenprijzen zijn gestegen?

Misschien is het daarom niet verwonderlijk dat de kloof tussen rijk en arm steeds groter wordt. Mensen met minder welvaart, die alleen een inkomen hebben en geen bezittingen of huizen, staan in dit systeem eigenlijk bij voorbaat al op 2-0 achterstand. Bij hen staat niets in de plus en ze hebben altijd wind tegen. Uit de neerwaartse spiraal komen lukt steeds moeilijker, omdat de prijzen inmiddels zo hoog zijn dat je ze alleen kan betalen als je al welvarend bent.

De COVID-crisis legt de vinger op de zere plek: miljoenen mensen verloren hun baan en inkomen volledig, terwijl de rijksten op aarde er ruim €500 miljard op vooruit gingen. Over de hele wereld ligt de economie half stil, maar desondanks verbreekt de aandelenmarkt record na record.

Uiteindelijk sijpelt al die verse rijkdom misschien wel door tot de rest van de economie naar mate het wordt uitgegeven, maar tegen die tijd hebben de economische effecten van monetaire inflatie al plaatsgevonden en hebben normale burgers er weinig aan. De sigaar uit eigen doos blijkt dan ook nog eens een dooie mus. Het Cantillon-effect heet dat, vernoemd naar de Iers-Franse econoom Richard Cantillon.

Het systeem loopt vast

Boven: Iemand maakte een meme met alle opzienbarende opmerkingen van Neil Kashkari

De Europese Centrale Bank "kan niet failliet gaan of zonder geld komen te zitten", zei Christine Lagarde. "We hebben bij de centrale bank een oneindige hoeveelheid geld", zei Neil Kashkari van de Federal Reserve Minneapolis. Ze overdrijven niet. Iedere soort ongedekt geld is in principe onbeperkt uit te geven door de uitgever zolang het geld meer waard is dan de productiekosten. Waarschijnlijk zeggen ze het om vertrouwen te wekken, maar of dat het beoogde effect heeft is nog maar de vraag.

In Venezuela heeft de centrale bank namelijk ook al jaren onbeperkt geld beschikbaar en daarom zijn de meeste Venezolanen nu straatarme miljonairs. In Zimbabwe ook. De Venezolaanse en Zimbabwaanse aandelenmarkten stegen jarenlang ongeveer net zo snel als het geld aan waarde verloor. Op papier lijkt iedereen rijk, maar realiteit vertelt een ander verhaal.

Gelukkig is het bij ons nog niet zover, maar toch is er reden tot zorg. Dat het financiële stelsel vastloopt wordt breed erkend en tegenwoordig roepen wereldleiders op tot een 'Great Reset' en 'een nieuw Bretton-Woods moment'. Aanhangers van het steeds meer populaire Modern Money Theory (MMT) denken dat het systeem te redden is door nog véél meer geld te scheppen en het gewoon slimmer te besteden.

Opt-out met Bitcoin

Het is ingewikkelde problematiek en eigenlijk weet niemand wat de juiste oplossing is. Misschien is die er wel niet. Maar misschien kan het ook anders.

Bitcoin is een ander, alternatief systeem. Een nieuwe wereldwijde economie waarin de problemen van geldschepping onmogelijk zijn omdat het netwerk decentraal is en niemand de macht erover heeft. In tegenstelling tot het geld van centrale banken zijn bitcoins niet onbeperkt beschikbaar; er zullen maximaal slechts 21 miljoen bitcoins zijn en nooit meer.

In contrast met een op inflatie-gebaseerd systeem is het monetaire beleid en ontwerp van Bitcoin er juist op gericht om waarde te behouden. Bitcoin beschikt over dezelfde positieve eigenschappen die bezittingen waardevast maken en tegelijkertijd is het net zo liquide als geld. Het is digitaal zoals giraal bankengeld, maar toch als het ware chartaal als cash. Bitcoins zijn opdeelbaar tot acht cijfers achter de komma, waardoor je ook zeer kleine hoeveelheden kan aanschaffen en het voor iedereen toegankelijk is. Bitcoins zijn onvervalsbaar.

De Bitcoin-economie is een open infrastructuur waaraan iedereen kan meedoen en waarbij het speelveld tussen rijk en arm gelijk is en niemand voor- of nadelen heeft ten opzichte van een ander. Machtsmisbruik en censuur zijn er niet mogelijk. Bitcoin is onafhankelijk van ieder land en iedere overheid.

Voorstanders geloven dat de monetaire eigenschappen en decentrale aard van Bitcoin ervoor zullen zorgen dat na verloop van tijd steeds meer mensen het zullen gebruiken om hun welvaart in op te slaan en dat de prijs daardoor in de toekomst hoger zal zijn. Sceptici geloven nog altijd dat het een nieuwe tulpenmanie is, waarvan het kaartenhuis elk moment kan instorten. Ondertussen print de geldpers vrolijk verder.

Jij beslist

Welk systeem het beste bij jou past zal je zelf moeten bepalen. Je hoeft daarin geen zwart-wit keuze te maken. Je beslist uiteindelijk zelf welk geld je gebruikt en in welke mate, wat je gelooft en welke risico's je wil accepteren. Als je echter (een deel van) je welvaart wil beschermen tegen inflatie, of om andere redenen gewoon niet meer mee wil doen met het oude financiële stelsel, dan kan je dat doen met bitcoin.

Investeer in ieder geval verstandig, niet te veel en nooit met geld dat je misschien ergens anders voor nodig hebt. Als je wil beginnen met Bitcoin, dan hebben we hier een beknopte startersgids.

Beeldmateriaal: European Central Bank, license CC BY-NC-ND 2.0