De juridische status van bitcoin, goed of geld?
Bitcoin: is dat juridisch gezien een goed of is het geld? In de juridische literatuur en rechtspraak is er afgelopen jaren best wat aandacht besteed aan dit vraagstuk. In dit artikel gaan we dan ook kijken wat bitcoin vanuit juridisch oogpunt nu precies is. We proberen dit in leesbare taal te doen, maar ontkomen er soms niet aan om vaktermen te gebruiken.
Het Nederlandse vermogensrecht bestaat kortgezegd uit het goederenrecht en verbintenissenrecht. De regels van het vermogensrecht vind je terug in het Burgerlijk Wetboek (BW). Voor bitcoin is met name de goederenrechtelijke kwalificatie interessant.
Goederenrechtelijke kwalificatie
Goederen zijn alle zaken en alle vermogensrechten (art. 3:1 BW). Als iets geen zaak is en ook geen vermogensrecht, bijvoorbeeld het kiesrecht, dan is het dus geen goed. Het goederenrecht is dan ook niet van toepassing op het kiesrecht.
Zaken zijn alle voor menselijke beheersing vatbare stoffelijke objecten (art. 3:2 BW). Kort en goed is iets een zaak als je het kan aanraken. Een pen is dus een zaak. Ook een rotsblok is een zaak. Een zaak hoeft dus niet door mensenhanden in elkaar te zijn gezet. De lucht en zee zijn voorbeelden van niet voor menselijke beheersing vatbare stoffelijke objecten.
Is bitcoin een zaak? Hoe simpel het ook lijkt, een bitcoin kan je niet aanraken en daarmee is het dus geen zaak. Op grond van artikel 3:1 BW blijven dan enkel nog vermogensrechten in de zin van artikel 3:6 BW over.
Vermogensrechten
Voor vermogensrechten is er geen duidelijke definitie opgenomen in het BW. Wel stelt artikel 3:6 BW een aantal eisen aan vermogensrechten. Het artikel luidt als volgt:
Rechten die, hetzij afzonderlijk hetzij tezamen met een ander recht, overdraagbaar zijn, of er toe strekken de rechthebbende stoffelijk voordeel te verschaffen, ofwel verkregen zijn in ruil voor verstrekt of in het vooruitzicht gesteld stoffelijk voordeel, zijn vermogensrechten. Artikel 3:6 BW
De vraag of bitcoin vermogensrechten zijn, wordt in de juridische literatuur op verschillende manieren beantwoord. Grofweg zijn er drie stromingen te onderscheiden. De eerste stroming stelt dat bitcoin geen vermogensrecht is. De tweede stroming stelt dat bitcoin een vorderingsrecht is en dus een vermogensrecht. De derde stroming stelt dat bitcoin een vermogensrecht niet zijnde een vorderingsrecht is.
De meeste auteurs komen op een of andere wijze tot de conclusie dat bitcoin een vermogensrecht is. Eén van die auteurs, Tycho de Graaf, vergelijkt bitcoin met toonderpapieren toonderpapieren Het recht aan toonder behelst een recht op een vordering. De vordering is belichaamd in een toonderpapier. De debiteur (de schuldenaar) maakt een papier op dat de strekking heeft dat de toonder van het papier recht geeft op voldoening van de vordering. De toonder legitimeert zich door middel van het papier en kan hiermee zijn recht op de vordering uitoefenen. Een recht aan toonder valt onder het vermogensrecht zoals dit in Nederland in Boek 3 van het Burgerlijk Wetboek is geregeld. Bron: Wikipedia .
Het overmaken van bitcoin is volgens hem vergelijkbaar met het uitoefenen van een vorderingsrecht tegenover de miners en nodes van het Bitcoinnetwerk. De houder van de private key maakt aanspraak op dit vorderingsrecht en de miners en nodes controleren of de private key gekoppeld is aan het bitcoinadres. In eenvoudige bewoordingen vertelt een transactie het netwerk dat de eigenaar van een x-waarde in bitcoin de overdracht van die waarde aan een ander persoon (bitcoinadres) heeft geautoriseerd. De opvatting van De Graaf lijkt hiermee dan ook de meest voor de hand liggende benadering te zijn.
Geld
Maar wacht even… bitcoin is toch (hard) geld? Maar wat is geld? Wie bepaalt eigenlijk wat geld is; de wet of de samenleving? De juridische opvatting is dat de wet dit bepaald. Economen zijn het hier vaak niet mee eens. Ook in de samenleving zijn er twijfels of de juridische opvatting de juiste is. In het BW komen we het begrip geld op verschillende plaatsen tegen, maar een echte definitie ontbreekt (ook op andere plaatsen in de Nederlandse wet). Wim Boonstra, econoom bij RaboResearch, heeft in zijn toegankelijke en actuele handboek een duidelijke omschrijving van geld opgenomen. De omschrijving luidt als volgt:
De meest gebruikte gelddefinitie is: Geld is datgene binnen een bepaalde samenleving algemeen wordt geaccepteerd als rekeneenheid, ruilmiddel en vermogensobject (dat laatste wordt ook wel aangeduid als oppotmiddel).
Uiteindelijk liggen de opvattingen dicht bij elkaar. Je moet vertrouwen hebben in geld en daarvoor heb je dan weer de wet nodig. Bitcoin lijkt overigens te voldoen aan de bovenstaande omschrijving van Boonstra, maar juridisch gezien ligt dit toch nét even wat anders. Al in 2014 concludeerde de rechtbank Overijssel namelijk dat bitcoin niet kan worden gekwalificeerd als (gangbaar) geld in de zin van Afdeling 6.1.11 van het BW, maar moet worden gekwalificeerd als ruilmiddel.
Het initiatief BitcoinIsGeld, waar Bitonic toentertijd aan heeft bijgedragen, betreurde de uitspraak van de rechtbank. Het initiatief vond de redenering logisch, maar op zijn minst incompleet. Lees hier waar de rechtbank volgens het initiatief aandacht aan had moeten besteden.
Hoe het ook zij de juridische literatuur is op dit punt vrij expliciet: bitcoin kwalificeert niet als geld. Dat bitcoin voor de omzetbelasting als wettig betaalmiddel is aangenomen, maakt dit (helaas) niet anders.
Disclaimer. Dit artikel bevat een zeer algemene benadering van het vermogensrecht en is gebaseerd op informatie die beschikbaar was op het moment van schrijven van het artikel. Aan de inhoud van dit artikel kunnen dan ook geen rechten worden ontleend.
