Reviews – 16 dec. 2019

Review: Ledger Nano X

Marlies van der Schaar

In het verleden schreven we al eens over de Ledger Nano S, de populaire hardware wallet van de Franse fabrikant Ledger. Inmiddels is de nieuwste generatie, de Ledger Nano X, al enige tijd op de markt en is het tijd ook deze eens onder de loep te nemen. Welke veranderingen heeft Ledger doorgevoerd en is de Ledger Nano X beter dan zijn voorganger? Je leest het in de onderstaande review.

De Ledger Nano S is altijd één van de meest populaire hardware wallets op de markt geweest, en niet zonder reden. Vergeleken met andere hardware wallets is de Ledger Nano S namelijk een stuk goedkoper en bovendien biedt het apparaatje brede ondersteuning voor allerlei alternatieve cryptovaluta. Deze combinatie aan factoren zorgde ervoor dat de Ledger Nano S tijdens hype-jaar 2017 misschien wel de meest verkochte hardware wallet was.

De tijd staat echter niet stil en vandaag de dag zijn de hardware wallets van Ledger lang niet de enigen die behalve bitcoin ook andere cryptovaluta ondersteunen. Bovendien zijn de hoogtijdagen van de altcoin-manie inmiddels voorbij. De focus ligt tegenwoordig weer vooral op Bitcoin en bij de strijd tussen de verschillende hardware wallets lijkt vandaag de dag de aandacht vooral uit te gaan naar het verbeteren van de gebruikservaring.

Zo ook de Ledger Nano X, de nieuwste telg uit de Ledger Nano hardware wallet familie. Waar de Nano S een gedegen basis legde probeert de Nano X er nog een schepje bovenop te doen. Daarbij richten ze zich voornamelijk op het uitbreiden van de bestaande functionaliteit en het verbeteren van het gebruiksgemak.

Features

ledgernanoxsmall

De Ledger Nano X heeft veel gelijkenissen met z'n jongere broertje de Ledger Nano S. Het ontwerp ziet er min of meer hetzelfde uit en ook onder de motorkap lijkt het er op dat er veel van dezelfde technologieën en hardware zijn gebruikt om het apparaat te beveiligen. Echt fundamenteel anders is de Ledger Nano X dus niet. De Ledger Nano X is vooral een voorzetting van het pad dat Ledger met de Nano S is ingeslagen.

De Ledger Nano X is daarom ook niet per se beter dan z'n voorganger, maar de Nano X biedt wel méér. En dat zit hem vooral in twee belangrijke features, namelijk de toevoeging van Bluetooth functionaliteit en uitbreiding van de beschikbare ruimte om apps te installeren. Dankzij dat laatste passen er op de Nano X veel meer apps tegelijkertijd dan bij de Nano S het geval was.

Meer ruimte voor apps

De beperkte hoeveelheid ruimte is bij de oudere Ledger Nano S namelijk een beetje een pijnpunt. Een veelgehoorde klacht over de Ledger Nano S is dat de indruk werd gewekt dat het apparaatje tientallen cryptovaluta's tegelijkertijd ondersteunt, maar dat in de realiteit bleek dat (afhankelijk van welke apps worden geïnstalleerd) er hoogstens 2 tot 3 apps tegelijkertijd op passen. Wil je meer apps installeren dan moet je daarvoor eerst ruimte vrij maken door andere apps te deïnstalleren. Een heel gedoe, en veel mensen vonden het een beetje misleidend.

Die feedback heeft Ledger blijkbaar ter harte genomen, want volgens hen passen er op de Ledger Nano X maar liefst 100 verschillende apps tegelijkertijd. Of ook er écht 100 op passen hebben we niet getest, maar van bovengenoemde problemen hebben wij bij de Ledger Nano X in ieder geval niets gemerkt.

Bluetooth

Ook nieuw is dat de Ledger Nano X over Bluetooth beschikt. Deze toevoeging is vooral gericht op het eenvoudiger maken van mobiele betalingen. Voorganger Ledger Nano S is namelijk een prima hardware wallet, maar vooral wanneer je het in combinatie met een desktop computer gebruikt.

Er zijn wel OTG-kabels te koop waarmee de Ledger Nano S aan een mobiele telefoon is te koppelen, maar erg gebruiksvriendelijk werkt dat niet en het apparaat is er overduidelijk niet voor ontworpen. Bovendien is het een gedoe om met kabels in de weer te zijn wanneer je onderweg een betaling wilt verrichten.

Dat is bij de Ledger Nano X veel beter geregeld dankzij de toevoeging van Bluetooth. Daarmee kun je het apparaatje gemakkelijk koppelen aan een mobiele telefoon (of ander apparaat) en veel eenvoudiger betalingen 'on the go' verrichten.

De toevoeging van Bluetooth levert overigens geen nieuwe veiligheidsrisico's op. Hardware wallets werken namelijk zodanig dat de private key nooit onversleuteld de hardware wallet verlaat. Alleen de versleutelde, gesigneerde transacties worden uitgezonden. Of die informatie nu via Bluetooth, USB of publiekelijk via het internet wordt verstuurd maakt daarbij niet uit, want de bescherming zit vooral in de versleuteling.

Overige veranderingen

De uitbreiding van de functionaliteit zorgt er wel voor dat het formaat en het gewicht van het apparaatje vergeleken met zijn voorganger iets zijn toegenomen. Erg storend is dat niet, en het voordeel is dat er daardoor wel meer ruimte is voor een groter scherm. Dat is bij de Ledger Nano X twee zo groot als bij de Ledger Nano S. Daardoor verbetert het leesgemak en kan er méér dan een enkele regel tekst tegelijkertijd worden weergegeven. Dat laatste is vooral prettig wanneer het apparaatje ter bevestiging transactiegegevens toont.

ledgernanoxsmall

Wat ook opvalt is dat de gammele knopjes van de Ledger Nano S bij de Ledger Nano X zijn vervangen door een degelijker en duurzamer ontwerp. Mede daardoor oogt de Ledger Nano X minder goedkoop en voelt het meer solide aan dan zijn voorganger. De knopjes van de Nano S staan er namelijk om bekend dat de kwaliteit te wensen over laat, maar de knoppen van de Nano X voelen aan alsof ze jaren zullen meegaan.

De plaatsing en vorm van de knoppen zijn ook anders. Bij de Ledger Nano S zitten de vierkante knopjes bovenop en steken ze uit, maar bij de Ledger Nano X bevinden ze zich aan de voorkant en zijn ze rond en vlak. Je bedient ze niet met je wijsvingers zoals bij de Ledger Nano S, maar met je duimen. Het rechterknopje is ook meteen het scharnierpunt van het beschermkapje. Deze ongewoonlijke plaatsing kan in het begin even verwarrend zijn, maar het werkt wel veel fijner en levert aanzienlijk minder pijnlijke vingers op bij het veelvuldig indrukken. Dat merk je vooral wanneer je de 24 woorden van een recovery phrase invoert bij het herstellen van een bestaande wallet.

De Ledger Nano X beschikt over een interne accu om apparaatje van stroom te voorzien, die volgens de fabrikant zo'n 8 uur meegaat op standby. Opladen kan met de bijgeleverde USB kabel. In het geval dat je de Ledger Nano X wil bedienen met een desktop computer zonder Bluetooth kun je de kabel daar ook voor gebruiken.

Praktijk

Ontvangst

ledgernanoxbox

Net zoals de Ledger Nano S is de Ledger Nano X verpakt in een mooi, stevig doosje dat qua design en formaat veel weg heeft van het doosje van zijn voorganger. Van binnen wordt de Ledger Nano X ook goed beschermd en treffen we behalve de hardware wallet ook een USB kabel, een kabeltje om de hardware wallet aan een sleutelbos te bevestigen en een kartonnen hoesje. Het hoesje bevat een aantal vellen voor het bewaren van een recovery phrase, een stickervel en een korte gebruikersgids.

ledgernanoxsmall

De gebruikersgids is echter zeer summier en van een echte documentatie is geen sprake. Daarvoor verwijst Ledger naar de website. Aangezien Bitcoin en hardware wallets voor veel mensen nog een nieuw fenomeen zijn is dat wellicht een gemiste kans, maar blijkbaar vertrouwt de fabrikant erop dat het gebruik van de Ledger Nano X eenvoudig genoeg is dat een uitgebreide handleiding niet nodig is.

Installatie

De installatie van de Ledger Nano X verloopt vergelijkbaar met de installatie van de oudere Ledger Nano S. Wanneer je het apparaatje voor het eerst aanzet word je gevraagd om een keuze te maken om een nieuwe wallet aan te maken of een bestaande wallet te importeren.

Een voorbeeld van een recovery phrase

Als je daarbij kiest voor het aanmaken van een nieuwe wallet dan voorziet het schermpje van de hardware wallet je van de 24 woorden waaruit de recovery phrase voor jouw nieuwe wallet bestaat. Dat zijn 24 Engelse woorden, die als een soort toegangscode voor je wallet functioneren. Soms wordt dat ook wel mnemonic phrase, seed phrase of passphrase genoemd, maar Ledger prefereert de benaming recovery phrase.

Zorg dat je deze 24 woorden veilig opbergt! Deze reeks van 24 woorden is namelijk het enige dat nodig is om toegang te verkrijgen tot de wallet, en dus de bitcoins erin. Als je ze ooit kwijtraakt is het onmogelijk ze te achterhalen. En mocht je ooit nieuwe wallet software willen gebruiken dan zul je deze recovery phrase nodig hebben om daarmee toegang te krijgen tot jouw bitcoins.

Dat geldt echter ook voor eventuele hackers. Daarom is het gangbaar om de recovery phrase met pen en papier op te schrijven, want dat valt niet te hacken. Voor het gemak levert Ledger daarvoor drie vellen waarop je een recovery phrase kunt schrijven. Je kunt het natuurlijk ook ergens anders opschrijven, zoals wij op de foto hiernaast hebben gedaan. Het is wellicht verstandig om er meer dan één back-up van te maken, voor het geval je per ongeluk ooit een vel kwijtraakt.

Voor het dagelijks gebruik heb je de recovery phrase echter niet nodig. Die wordt namelijk veilig bewaard en beschermd door de hardware wallet, zodat jij die niet hoeft te onthouden. In plaats daarvan onthou en gebruik je een pincode waarmee het apparaatje te ontgrendelen is. Die kun je tijdens het installatieproces zelf uitkiezen.

Software

Nadat je een wallet hebt aangemaakt, de bijbehorende recovery phrase hebt opgeschreven en de pincode hebt ingesteld is het apparaatje zelf gereed voor gebruik. De volgende stap is het installeren van de software waarmee je de hardware wallet wilt bedienen. In de meeste gevallen zal dat de Ledger Live software zijn die Ledger daarvoor ter beschikking stelt.

Er is een desktop variant van de software, waarmee ook de Ledger Nano S werkt, maar omdat de Ledger Nano X over Bluetooth beschikt is vooral de mobiele app van Ledger interessant. Die is beschikbaar voor zowel iOS (vanaf iOS 9.1) en Android (vanaf Android 7.0). Het koppelen van de Ledger Nano X aan een mobiele telefoon werkt zoals elk ander Bluetooth apparaat, en verliep tijdens onze test probleemloos.

De Ledger Live app is een prettige app, zonder onnodige toeters en bellen. Vlak nadat je het voor de eerste keer opstart en het apparaatje eraan koppelt zal je gevraagd worden een account in te stellen. Dat is geen gebruikersaccount, maar hiermee selecteer je in feite welke soorten wallets je wilt gebruiken.

In de meeste gevallen volstaat het om hier gewoon te kiezen voor Bitcoin, maar indien gewenst is het ook mogelijk een wallet voor een alternatieve cryptovaluta in te stellen. Je kunt daarbij kiezen voor een Bitcoin Segwit wallet, of Native Segwit. Daar hoef je als eindgebruiker niet zo heel veel over te weten, behalve dat Native Segwit nieuwer en efficiënter is en daardoor lagere transactiekosten kent. Beide zijn echter in principe prima.

Nadat je in Ledger Live een keuze hebt gemaakt voor een type wallet wordt de bijbehorende app op het apparaatje geïnstalleerd en is ook de installatie van de software afgerond. De Ledger Nano X is nu gereed voor gebruik.

Gebruik

En dat gebruik werkt redelijk prettig. In de meeste gevallen werkt mobiel betalen door middel van QR-codes, die eenvoudig zijn in te scannen via de Ledger Live app. Met de app selecteer je daarna de te gebruiken miner's fee. De transactie wordt vervolgens via Bluetooth aangeboden aan de hardware wallet. Op het scherm van de hardware wallet worden enkele transactiegegevens ter controle getoond, waarna de gebruiker de transactie kan bevestigen via de fysieke knoppen van de Ledger Nano X. Na de bevestiging ondertekent de hardware wallet de transactie en wordt het geheel versleuteld en via de app verstuurd naar het Bitcoin netwerk.

Ofwel: Scannen, miner's fee selecteren, bevestigen met het knopje, versturen. Net zo simpel als met andere mobiele Bitcoin apps, maar dan met de beveiliging en zekerheden van een hardware wallet.

Kanttekeningen

Toch zou je er ook wel wat kritische kanttekeningen bij kunnen plaatsen. Een reguliere hardware wallet met kabel is dan misschien niet zo handig voor mobiele betalingen als de Ledger Nano X, maar bij de Ledger Nano X bestaat daarentegen misschien wel iets meer risico op het fysiek kwijtraken van de hardware wallet. Het is immers maar een klein apparaatje dat je los bij je draagt.

Je kunt eventueel het bijgeleverde kabeltje gebruiken om de Ledger Nano X aan een sleutelbos vast te maken, maar daar is het mogelijk kwetsbaar voor slijtage en misschien is het ook niet optimaal om te pas en te onpas je digitale portemonnee te voorschijn te halen elke keer wanneer je sleutels gebruikt.

Ook kun je de vraag stellen of de hoge mate van beveiliging die een hardware wallet biedt eigenlijk wel nodig is voor mobiele, alledaagse betalingen. Veel mensen beschouwen een hardware wallet immers als een soort kluis waar ze hun spaargeld in bewaren. En misschien wil je niet de hele dag met al je spaargeld op zak rondlopen, maar bewaar je de toegang daartoe liever veilig thuis.

Vaak gebruikt men in zulke gevallen een tweede wallet met een kleiner besteedbaar bedrag erop om alledaagse betalingen mee te doen. Dat behoeft misschien geen maximale bescherming, net zoals de normale portemonnee in je broekzak dat ook niet nodig heeft. Bovendien is de Ledger Nano X niet goedkoop en is de kans aanwezig dat het apparaatje duurder is dan de waarde van het bedrag op de wallet.

Tegelijkertijd is het ook wel weer zo dat een wallet veilig is en betrouwbaar is, of niet. Een kwaadwillende hacker slaat jou immers niet over als er te weinig bitcoins in je wallet zitten. En over het algemeen is het vrijwel altijd veiliger om wél een hardware wallet te gebruiken dan niet. Maar of de extra bescherming in verhouding staat tot het prijskaartje blijft uiteindelijk een subjectieve keuze.

Laatste punt van kritiek is dat de Bluetooth functionaliteit van de Ledger Nano X alleen werkt met de Ledger Live app, omdat ondersteuning ervoor (nog?) niet is ingebouwd in andere wallet applicaties. Als je dus liever andere wallet software gebruikt, bijvoorbeeld omdat je een full node wilt draaien, dan zul je daarvoor gewoon het ouderwetse kabeltje moeten gebruiken.

Conclusie

Terwijl de Ledger Nano S op sommige vlakken nog een beetje als een prototype aanvoelde is de Ledger Nano X een veel volwassener product. De bouwkwaliteit is veel beter, de uitbreiding van het werkgeheugen zal voor velen erg welkom zijn en de toevoeging van Bluetooth en het grotere scherm maakt de Ledger Nano X bruikbaarder dan zijn voorganger.

Daar tegenover staat wel een hogere prijs. Met een prijskaartje van €119,00 is de Ledger Nano X twee keer zo duur als de Ledger Nano S, die op dit moment €59,00 kost. Het is vergeleken met hardware wallets van andere fabrikanten nog steeds niet duur te noemen, maar je kunt er ook niet van zeggen dat het de goedkoopste is. En dat is nu juist wél én van de sterke punten van de oudere Ledger Nano S.

Of de Ledger Nano X de juiste keuze voor je is hangt er vooral vanaf of de extra features je aanspreken. Dat zal voornamelijk het geval zijn wanneer je van plan bent om veel mobiele betalingen te doen, of wanneer je naast bitcoin ook nog veel andere cryptovaluta's met hetzelfde apparaatje wil beheren. Ook wanneer je het belangrijk vindt om een iets steviger product in handen te hebben met een iets luxere uitstraling kan de Ledger Nano X interessant voor je zijn.

Ben je echter van plan om weinig of geen mobiele betalingen te doen en heb je alleen interesse in Bitcoin? Dan is de oudere Ledger Nano S misschien wel net zo geschikt. De bouwkwaliteit ervan is weliswaar minder, maar bij sporadisch gebruik goed genoeg. Van het geld dat je bespaart zou je eventueel een tweede Ledger Nano S kunnen aanschaffen, en dat levert misschien wel voordelen op die zwaarder wegen dan de gemakken van Bluetooth.